Welke didactiek en werkvormen bevorderen motivatie en welbevinden bij jonge leerlingen met begaafdheidskenmerken en verminderen probleemgedrag?

  • Gepubliceerd:

Om onderpresteren, gebrek aan motivatie of probleemgedrag te voorkomen moeten leerlingen met begaafdheidskenmerken al van jongs af aan een passend onderwijsaanbod krijgen. Lesmethodes en werkvormen die compacten en verrijken hebben een positief effect op motivatie, welbevinden en gedrag. Als dit onvoldoende werkt, kan versnelling uitkomst bieden of het organiseren van onderwijs in plusklassen. Daarnaast zijn er specifieke aanpakken voor het stimuleren van executieve functies en sociaal-emotionele vaardigheden.

ANP-358092232
Westend61 | Gpointstudio | ANP

Bij leerlingen van vier tot zeven jaar spreken we doorgaans niet van hoogbegaafdheid, maar van een ontwikkelingsvoorsprong. Kenmerken daarvan zijn vroege ontwikkeling van getalbegrip, snelle beheersing van leerstof van hogere leerjaren en een sterk geheugen. Vroegtijdige signalering, gevolgd door een passend aanbod, kan voorkomen dat een ontwikkelingsvoorsprong leidt tot onderpresteren, probleemgedrag en een laag zelfbeeld.

Effectieve onderwijsaanpassingen zijn compacten, verrijken en versnellen

Effectieve onderwijs­aanpassingen voor leerlingen met een ontwikkelingsvoorsprong zijn compacten, verrijken en versnellen. Compacten houdt in dat de leerkracht de lesstof voor begaafde leerlingen in een kortere tijd behandelt. Voor deze leerlingen is het voldoende om de reguliere leerstof te beperken tot de essentie. Zij kunnen met minder herhalen en oefenen toe dan andere leerlingen.

In de tijd die vrijkomt door te compacten, werken leerlingen aan uitdagende opdrachten die niet in het reguliere aanbod zitten. Dit heet verrijken en kan het kritisch en creatief denken stimuleren. Verrijkingsprogramma’s leiden tot een verbetering van de schoolprestaties bij jonge leerlingen. Ook zijn effecten gevonden op een positiever zelfbeeld, motivatie en leerattitude.

Bij versnellen doorlopen leerlingen sneller dan normaal de basisschool. Bijvoorbeeld door vervroegd in te stromen, een groep over te slaan of de leerstof van twee jaargroepen in een jaar tot zich te nemen. Versnellen blijkt geen negatieve invloed te hebben op de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen, zoals het sluiten van vriendschappen met oudere klasgenoten. In sommige gevallen kan het sociale of emotionele problemen verminderen of zelfs oplossen.

Plusklas biedt mogelijkheid om te differentiëren

De plusklas is een manier om te differentiëren buiten de reguliere groep. In een plusklas krijgen (hoog)begaafde leerlingen van een school samen les. Ze werken aan moeilijkere opdrachten of doen een extra vak. Plusklassen hebben ook effect op de lange termijn: plusklasleerlingen halen vaker binnen zes jaar hun vwo-diploma dan leerlingen van een basisschool zonder plusklas. De meeste plusklassen zijn bedoeld voor leerlingen vanaf ongeveer acht jaar, maar er zijn ook plusklassen voor kleuters.

Het stimuleren van executieve functies en sociaal-emotionele ontwikkeling

Naast compacten en verrijken zijn er interventies die sociaal-emotionele vaardigheden of executieve functies (cognitieve flexibiliteit, impulsen kunnen onderdrukken (inhibitie) en werkgeheugen) stimuleren.

Kleuters met begaafdheidskenmerken verschillen onderling sterk in hun executief functioneren. Een van de manieren om deze vaardigheden te trainen is het computerspel CogMed©. Onderzoek onder vierjarigen toont aan dat deze methode het werkgeheugen van leerlingen verbetert. Een ander voorbeeld is De Kleine Kapitein. Bij deze methode oefenen leerlingen via gestructureerd spel executieve functies zoals inhibitie, zelfinstructie en ontwikkeling van het werkgeheugen. Het programma is onder meer effectief in het ontwikkelen van zelfregulatie bij leerlingen van drie tot zes jaar.

Leerlingen met begaafdheidskenmerken zijn veelal sensitief en perfectionistisch, en eenlingen in een groep. Ze hebben vaker last van angst, frustratie, prikkelbaarheid, een laag zelfbeeld en faalvermijdingsgedrag. Een van de methodes om te werken aan sociaal-emotionele ontwikkeling is Kanjertraining. Doel daarvan is het stimuleren van sociaal vaardig gedrag in de klas om pesten, conflicten en teruggetrokken gedrag te voorkomen of te verminderen. Het programma heeft een positief effect op zelfwaardering, welbevinden, sociaal gedrag en relatie met de leerkracht.

Ook de Vreedzame School lijkt effectief. Er is een positieve invloed vastgesteld op groeps- en schoolklimaat en op het gedrag van leerlingen.

Meer weten

Lees het volledige rapport opgesteld als antwoord op deze vraag, inclusief geraadpleegde bronnen.

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Tessa Schuurman (antwoordspecialist) en Anne Luc van der Vegt (kennismakelaar Kennisrotonde).


Ga je het antwoord gebruiken in het onderwijs?
Wat vind je van de leesbaarheid van het antwoord?

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.

Gerelateerde vragen

  • Welke leerkrachtbegeleiding is in een reguliere groep effectief voor de ontwikkeling van (hoog)begaafde leerlingen?

    Hoogbegaafdheid | po

    Effectief klassenmanagement met gedifferentieerde instructie en begeleiding lijkt effectief voor de ontwikkeling van (hoog)begaafde leerlingen. Begeleiding bij zelfregulerende vaardigheden is eveneens effectief. De basisbehoeften van (hoog)begaafde leerlingen komen grotendeels overeen met die van reguliere leerlingen. Ook hangen de basisbehoeften en de bevrediging ervan op dezelfde manier samen met de motivatie als bij andere leerlingen.

    Lees meer

  • Wat is het belang van vroege signalering van een ontwikkelingsvoorsprong bij basisschoolleerlingen?

    Hoogbegaafdheid | Toetsen en beoordelen | po

    Vroege signalering van een ontwikkelingsvoorsprong is belangrijk voor zowel de cognitieve als de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen in het basisonderwijs. Onderpresteren, probleemgedrag en een laag zelfbeeld kunnen hiermee worden voorkomen. Bij het signaleren is het raadzaam om een combinatie van informatiebronnen te gebruiken: observaties door de leerkracht, raadpleging van ouders en toetsen.

    Lees meer

  • Welke taalactiviteiten hebben een bewezen effect op de taalontwikkeling van kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong?

    Omgaan met verschillen | Kleuters | Schrijfonderwijs | Taal algemeen | Taal algemeen | po | lerarenopleiding

    Taalactiviteiten die de taalontwikkeling van kleuters in het algemeen stimuleren, zijn interactief voorlezen, mindmapping en dialogische gesprekken voeren. Leerkrachten kunnen veel van deze activiteiten voor kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong richten op hogere cognitieve vaardigheden. Daardoor worden deze kleuters uitgedaagd en verwerven ze nieuwe inzichten.

    Lees meer